संजिव न्यौपाने
नेपाल जलस्रोतमा प्रचुर सम्भावना बोकेको मुलुक हो । खाडी देशहरु तेलको बिक्रीबाट धनी भएजस्तै नेपाल जलविद्युतबाट धनी हुनसक्छ । प्रकृतिले नै नेपाललाई त्यो वरदान दिएको छ, हिमालबाट बग्ने कन्चन पानीबाट जलविद्युत उत्पादन गरेर हामी सम्पन्न हुन सक्छौ।
नेपालको हकमा जलविद्युत् क्षेत्र लगानीको लागि एकदमै मुनाफादायी र व्यवसायको सुनिश्चितता भएको क्षेत्र हो । जलविद्युतको माग घट्ने देखिँदैन, र यो एउटा यस्तो क्षेत्र हो, जहाँ जतिसुकै आपूर्ति दिएपनि बजारले लिन्छ । बिजुली खेर नजाने भएकोले प्रतिफलको हिसाबले जलविद्युतमा लगानीको राम्रो अवसर छ ।
व्यवसायीलाई मात्र नभई जलविद्युत आयोजनाबाट नेपाल सरकारलाई राजस्व प्राप्त हुन्छ नै, स्थानीय तहले पनि रोइलटी प्राप्त गर्ने हुँदा यसले संघीयतालाई समेत सबल बनाउछ । यो क्षेत्रले बजारमा छरिएर रहेको पुँजीलाई एकत्रित गरेर पुँजी परिचालनमा पनि सघाउँछ । र, आफुले चाहेको समयमा यस क्षेत्रमा भएको शेयर बिक्री गरेर आफ्नो लगानी झिक्न सकिन्छ । त्यसमाथि पनि जलविद्युत् क्षेत्र क्लिन इनर्जी उत्पादन गर्ने क्षेत्र हो, जसको माग विश्वभर बढ्दो रुपमा छ । विद्युत् निर्यात गरेर विदेशी मुद्रा भित्र्याउन र ब्यापार घाटा कम गर्न सकिन्छ ।
जलविद्युतसँगै सौर्य उर्जामा पनि उत्तिकै प्रतिफलको सम्भावना छ । प्रयोग नभएका पहाडका डाँडामा सोलार जडान गरेर विजुली निकाल्न सकिन्छ । प्रविधिको विकाससँगै हाइड्रो उर्जामा पनि अथाह सम्भावना छ । किनभने हाइड्रो उर्जा प्रशोधन गरेर भण्डारण गर्न सकिन्छ । एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा सिलिन्डरमा हालेर लैजान सकिन्छ । हाइड्रोजनबाट गाडी चलाउन पनि सकिन्छ । त्यसो हुँदा पेट्रोलियम पदार्थको खपत र आयात घट्छ । अपि पावरले पनि हाइड्रोजन उर्जा उत्पादनको लागि अध्ययन गरिरहेको छ । केही नीतिगत विषय प्रष्ट हुनासाथ अपि पावरले हाइड्रोजन उत्पादन गर्ने छ ।
जलविद्युत आयोजनामा लगानी गर्दा हामी सुतेको बेला पनि यसले आम्दानी दिन्छ । जोखिम कम हुने हुँदा बैंकहरुले पनि जलविद्युत आयोजनामा ठूलो लगानी गरेका छन् । नेपाललाई हाइड्रोबाट नै सम्पन्न बनाउन सकिने हुँदा ठूलो क्षमताका आयोजना निर्माणमा जोड दिनुपर्छ ।
अब उत्पादनमा मात्र नभई प्रसारण र वितरणमा पनि नीजि क्षेत्रलाई समावेश गर्नुपर्छ । नेपाल सरकारले प्रसारण लाइन बनाउन वर्षौँ लगाउने गरेको छ । निजी क्षेत्रले छिटो प्रसारण लाइन बनाउन सक्छ । दुई देशको निजी क्षेत्र मिलेर अन्तरदेशीय प्रसारणलाइन पनि निजी क्षेत्रले बनाउन सक्छ । त्यसको लागि हामीलाई अनुमति दिनुपर्छ ।
नेपाल सरकारले भनेको २८ हजार ५ सय मेगावाट विद्युत उत्पादन गर्न खर्बौं लगानी चाहिन्छ । जुन नेपालको आन्तरिक स्रोतबाट जुटाउन सम्भव छैन । अब जलविद्युत्मा लगानी गर्नको लागि वैदेशिक लगानी भित्र्याउन आवश्यक छ, जसको लागि विभिन्न कानुनमा सुधार हुनुपर्छ । नेपाल बाहिर रहेका गैर आवासीय नेपालीहरुलाई लगानी गर्नको लागि सहज कानुन हुनुपर्छ । प्रतिफल र लगानी फिर्ता लैजाने कानुन प्रष्ट हुनुपर्छ ।
अहिले धेरै जलविद्युत् आयोजनाले प्रतिफल दिन सकेका छैनन् । जलविद्युत क्षेत्र प्राविधिक क्षेत्र हो, हाइड्रोलोजीदेखि इन्जिनियरिङसम्मको ज्ञान हुनुपर्छ । सबैले सबै विषय बुझेका हुँदैनन् । जलविद्युत् आयोजना बनाउन १२ वटा मन्त्रालय, १७ वटा विभागबाट विभिन्न किसिममा स्वीकृति लिनुपर्छ । त्यही कारण यो क्षेत्रमा लगानी गर्दा बुझेर मात्र गर्नुपर्छ ।
विशेषगरी आयोजना कस्तो छ, प्रवद्र्धक कस्ता छन्, आयोजना निर्माण सम्भव छ कि छैन, प्रसारण लाइनको सुनिश्चितता छ कि छैन र वन क्षेत्र भए कानुनी प्रावधान के छन् भन्ने बुझेर मात्र जलविद्युत् क्षेत्रमा लगानी गर्नुपर्छ । यति विषय बुझेर लगानी गर्दा प्रतिफल सुनिश्चित छ, लगानी डुब्दैन ।
हाम्रा प्रवद्र्धक भएका कम्पनीहरुले नियमित प्रतिफल दिइरहेका छन् । अब नियामक निकायले कस्ता व्यक्तिहरुले जलविद्युत्मा लगानी गर्न पाउने भनेर स्पष्ट मापदण्ड बनाउनु पर्छ । जसरी नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थाको संस्थापक शेयरधनी हुन योग्य छ कि छैन भनेर फिट एण्ड प्रपर टेस्ट गर्छ, त्यस्तैगरी जलविद्युत्को हकमा पनि लगानी गर्न चाहनेको लागि एउटा निश्चित मापदण्ड तोकिनु पर्छ । अन्धाधुन्ध लगानी ग¥यो भने लगानी डुब्न सक्छ ।
बैंकले दिने मुद्दती निक्षेपको भन्दा जलविद्युत क्षेत्रले दिने प्रतिफल बढी नै हुनुपर्छ । वार्षिक १० प्रतिशत भन्दा धेरै प्रतिफल दिने जलविद्युत् कम्पनीलाई राम्रो मान्न सकिन्छ । त्यस्ता कम्पनीमा लगानी गर्नु उचित हुन्छ ।
अब जलविद्युत् कम्पनीहरुलाई धितोपत्र बोर्डले बोन्ड जारी गरेर पुँजी जुटाउने बाटो खुला गर्नुपर्छ, साथै अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उपलब्ध हुने कार्बन रिडक्सन फण्ड नेपालसम्म ल्याउने बाटो खुला गर्नुपर्छ ।
संजिव न्यौपाने अपि पावर लिमिटेडका कार्यकारी संचालक हुन्। यो सामग्री बिजनेशपाना म्यागेजिनको फागुन अंकबाट साभार गरिएको हो)
यस शृंखलाका अन्य सामग्री
कहाँबाट ल्याउने जलविद्युतमा ८० खर्ब लगानी ?
आधारभूत लोडसेडिङ मात्र अन्त्य भयो, पूर्णतया लोडसेडिङ अन्त्य हुन बाँकी छ (अन्तर्वार्ता)
जलविद्युतमा गरिएको लगानीको प्रतिफल सुनिश्चित छ : संजिव न्यौपाने
