विकास बजेट खर्च गर्ने र पूर्वाधार विकासमा केन्द्रित हुने भनेको सरकारले नै हो (अन्तर्वार्ता)

अहिले बैंकहरुमा पर्याप्त लगानीयोग्य रकम भएपनि कर्जाको माग कम छ । बजारमा माग वृद्धि नहुँदा वस्तुको उत्पादनमा कमी आईरहेको उद्यमीहरुको तर्क छ । कतिपय उद्योगहरुले क्षमताको ३० प्रतिशत मात्रै उत्पादन गरिरहेको गुनासो पनि छ ।

बजार मागभन्दा उत्पादन क्षमता बढी भएको कारणले पनि कतिपय उद्योगलाई असर गरेको देखिन्छ । उदाहरणका लागि फलामे डण्डी निर्माण गर्ने उद्योगहरुसँग वार्षिक ५० लाख टन उत्पादन क्षमता छ । जबकि, गत वर्षको तथ्याङ्क अनुसार साढे ९ लाख टन टीएमटी फलामे छड खपत भएको छ ।

बिजनेश पाना म्यागेजिनको यस अङ्कमा हामीले स्टिल तथा डण्डी उद्योगहरुमा भएको लगानी, तिनको उत्पादन क्षमता र बजारको मागमा केन्द्रित रहेर पञ्चकन्या ग्रुपका प्रबन्ध निर्देशक उज्वल श्रेष्ठसँग कुराकानी गरेका छौँ । प्रस्तुत छ, कुराकानीको सम्पादित अंशः

अहिले नेपालमा २ दर्जन जति फलामे डण्डी उद्योग छन् । एउटा उद्योगको लागत कति पर्छ ? र, अहिले स्टिल उद्योगमा कुल लगानी कति छ ?

डण्डी उत्पादनको क्षमता अनुसार उद्योगको लगानी निर्धारण हुन्छ । मेल्टिङ मात्रै राख्दा पनि २० करोडदेखि १०० करोडसम्म लगानी जानसक्छ । लगानी उद्योगको उत्पादन क्षमतामा भर पर्छ । कतिपयले लगानी थप्दैथप्दै गएका पनि हुन्छन् । अहिलेको समयमा एउटा डण्डी उद्योग लगाउँदा ८० देखि १५० करोड रुपैयाँसम्म लगानी गरिन्छ । यसमा जग्गादेखि भवनसम्म पर्छ ।

अर्कोतर्फ, नेपालको डण्डी उद्योगमा थप लगानी गर्नेभन्दा पनि अहिले धेरै उद्योगहरु नै बिक्रीमा छन् । बजारबाट पैसा उठेको छैन, नयाँ माग छैन, उत्पादन कटौती गर्नुपरिरहेको छ, साँवा ब्याज तिर्नु परिहाल्यो, कर्मचारीको तलब भत्ता दिनु परिहाल्यो । यसकारण ३०औँ अर्ब लगानीमा बनेका उद्योगहरुमध्ये धेरै डण्डी उद्योगहरु अहिले बिक्रीमा छन् ।

उद्योग नै बिक्रीमा राख्नुपर्ने अवस्था किन आयो ? एकदुई वर्ष व्यापार नहुँदा नै यो स्थिति आउनुमा उद्योगीहरुको योजनामा पनि त्रुटी हो कि ?

बजार मागभन्दा उत्पादन क्षमता बढी छ । आवश्यकता भन्दा ५ गुणा बढी उत्पादन क्षमता भएपछि सबैको बिक्री घट्ने नै हो । अहिले माग कम हुनुको अर्काे कारणसरकारले पूर्वाधार विकासमा ठूलो खर्च गर्न नसक्नु हो । विकास बजेट खर्च भएको छैन, निर्माण व्यवसायीले सरकारबाट पाउनुपर्ने भूक्तानी पाइरहेका छैनन् । एक हिसाबले भन्ने हो भने निर्माणको चक्र नै बिग्रिएको अवस्था छ । यस्तो अवस्थामा उद्योग कहिल्यै पनि फस्टाउँदैनन् ।

जहाँसम्म उद्योगीको योजनाको कुरा छ, यसमाचाहिँ मार्जिन देखेपछि लगानी गर्ने सबैको चाहना हुन्छ । हिजो भूकम्पपछि बजारमा माग राम्रो थियो, उद्योगहरु पनि थपिए । अहिले त्यसमा संकुचन आएको छ, उद्योगहरुलाई गाह्रो भइरहेको छ । मुख्य कुरा, विकास बजेट खर्च गर्ने र पूर्वाधार विकासमा केन्द्रित हुने भनेको सरकारले नै हो । यदि त्यसो हुन सकेको खण्डमा उद्योगहरु राम्रोसँग चल्न सक्छन् र अर्थतन्त्र पनि राम्रो हुन थालिहाल्छ ।

अहिले नेपालका स्टिल उद्योगहरुको वार्षिक उत्पादन क्षमता र खपतबीच कति ‘ग्याप’ छ ?

नेपालमा भएका डण्डी उद्योगहरुमा ५० लाख टन उत्पादन क्षमता हुँदा गत २ वर्षको खपतको आँकडा हेर्दा १० लाख टन हाराहारी मात्रै भइरहेको छ । यसलाई आधार मानेर हिसाब गर्दा त उद्योगहरु क्षमताको २० प्रतिशतमा मात्रै चलेका छन् भन्ने प्रष्ट देखिन्छ ।

यद्यपि, कुनै कुनै उद्योगहरु ४० प्रतिशतमा पनि चल्न थालेका छन्, कोही २५ प्रतिशतको आसपास मात्रै चलिरहेका पनि छन् । पञ्चकन्याको हकमा कुरा गर्दा हामी क्षमताको ४५ प्रतिशतभन्दा माथि पुगेका छौँ, ५० प्रतिशत छुन खोजिरहेका छौँ । हाम्रो उत्पादन क्षमता वर्षमा डेढलाख टन मात्रै हो । जबकि अरु उद्योगहरुको उत्पादन क्षमता २ लाख टन, ३ लाख टन पनि छ । औसतमा प्रति उद्योग उत्पादन क्षमता २ लाख टन छ ।

अहिले उद्योगहरु औसतमा आफ्नो क्षमताको २५ देखि ३० प्रतिशतमा मात्रै चलेका छन् । उत्पादन क्षमता र खपतको तुलना गर्दा क्षमताको निकै सानो अंशमात्रै खपत भइरहेको छ । यसलाई बढाउन पूर्वाधार विकासमा केन्द्रित हुनुको विकल्प छैन ।

अहिले बैंकको ब्याजदर कम छ, तरलता प्रशस्त छ तरपनि उत्पादनमूलक उद्योगमा लगानी बढ्न सकिरहेको छैन । लामो इतिहास बोकेको र उत्पादनमूलक उद्योगमै केन्द्रित रहेको औद्योगिक घरानाको प्रतिनिधिका रुपमा तपाईले यसका पछाडि के–कस्ता कारणहरु देख्नुभएको छ ?

लगानीकर्ताहरुले उच्च मनोबलका साथ लगानी गर्न नसकिरहेको यथार्थ हो । सुरुमा राष्ट्र बैंकले कसिलो नीति (चालु पूँजी कर्जा मार्गदर्शन लगायतका) अख्तियारी गर्दा त्यसको प्रभाव प¥यो, जबकि त्यो नीति चाहिने खालकै नीति थियो । मात्रै अलिक असजिलो बेलामा आयो । कोभिडले प्रभावित बनेको निजी क्षेत्रले व्यवसाय जोगाउन संघर्ष गरिरहेको थियो, त्यस्तो असजिलो बेलामा राष्ट्र बैंकले १०० करोडको कारोबार गर्नुहुन्छ भने २५ करोडमात्रै चालु पूँजी पाउने भनिदियो । यसमा पनि ट्रेडिङ होस् वा उद्योग होस्, एउटै नीति लागू गरियो । ट्रेडिङमै त पैसा उठ्न समय लाग्छ भने, उद्योगमा त कच्चा पदार्थ ल्याउनुप¥यो, सामान बनाउनुप¥यो, बेच्नुप¥यो, पैसा उठाउनुप¥यो अनि बल्ल बैंकलाई दिने हो । यसकारण कारोबारको २५ प्रतिशतमात्रै चालु पूँजी पाउने भन्ने प्रावधान व्यावहारिक भएन ।

केन्द्रीय बैंकले राम्रो नियतले त्यो नीति ल्याएको थियो होला, तर समय ठिक परेन । यद्यपि, उक्त नीतिका कारण बैंकिङ क्षेत्रमा राम्रो पनि भएको छ । ‘एक्सेस लोन’ राम्रो भएको छ, तरलता बढेको छ ।

अहिलको आर्थिक मन्दी नेपालमा मात्रै देखिएको होइन, विश्वव्यापी नै हो । एशियाका अरु धेरै देशमा पनि लगानी थप भएको देखिँदैन भने भएको कर्जालाई पनि लगानीकर्ताहरुले उपयोग गर्न सकिरहेका छैनन् । विश्वभरी नै लगानीकर्ताहरु ‘पर्ख र हेर’को अवस्थामा छन् ।

सँगै, नयाँ उद्योग राख्न प्रोत्साहन गर्न खोजिएपनि त्यो वातावरण बनिरहेको छैन । ब्याजदरमा त तलमाथि हुन्थ्यो नै, सरकारको नीतिमा पनि चाँडोचाँडो तलमाथि हुने रैछ भन्ने डरले पनि मान्छेहरु उद्योगतर्फ खासै आकर्षित भएका छैनन् । उनीहरुको आत्मविश्वास बढ्न सकिरहेको छैन । उद्योग खोल्ने भन्ने कुरा सामान्य होइन, भोलि चलाउन नसक्दा कम्तीमा घाटै खाएर पनि बेच्न सक्नुप¥यो । त्यो पनि सम्भावना नदेखेपछि अहिले थप लगानी बढ्न नसकिरहेको हो ।

अहिले उद्यमी व्यवसायीहरु कर्जा थप गर्ने भन्दापनि बजारमा फसेको पैसा उठाउने र बैंकलाई कर्जाको साँवा, ब्याज तिर्ने रणनीतिमा छन् । पैसा उठाउनै धौधौ भइरहेको छ । तथापि, सन् २०२५÷०२६ देखि केही सुधार हुन्छ कि भन्ने आशा विश्वभरी नै देखिन्छ ।

उत्पादनमूलक उद्योगमा लगानी नबढी रोजगारी र राजस्व बढ्ैन भन्ने सबैले महशुस गरिरहेकै कुरा हो । लगानी बढाउँदै रोजगारी र राजस्व वृद्धि गर्न सरकारले के–कस्ता नीतिगत सहजीकरण गरिदिनुपर्ने देख्नुहुन्छ ?

मेरो व्यक्तिगत धारणा भन्नुहुन्छ भने, म हाम्रो परिवारको औद्योगिक, व्यावसायिक यात्राको तेस्रो पुस्ता हुँ । आजको दिनमा मेरो निचोड के हो भने, जबसम्म सरकार बलियो र निजी क्षेत्रमैत्री हुँदैन, तबसम्म हाम्रो पुस्ताले लगानी बढाउने, उद्योग खोल्ने आँट गर्न गाह्रो छ । हामीले आँट गर्ने भनेको सानोसानो क्षमताका उद्योगमा मात्रै हो, ठूला उद्योग खोल्ने आँट हाम्रो जेनेरेशनले गर्नसक्दैन ।

म पञ्चकन्यामा बसेको २ दशक भइसक्यो । यो अवधिमा मैले के देखेको छु भने, सरकार बलियो भएको बेला पूर्वाधार बन्थे, निर्माणको काम हुन्थ्यो, श्रमिकले काम पाउँथे, बजारमा माग बढ्थ्यो । तर, यो अवस्था एकदमै छोटो समयमात्रै रहनु हाम्रो दुर्भाग्य रहँदै आएको छ ।

पञ्चकन्याले जहिल्यै पनि उत्पादनमूलक क्षेत्रमा ध्यान दिँदै आएको छ, हाम्रो चाहना भविष्यमा पनि उत्पादन नै हो । तर, अब ‘लार्ज स्केल’मा नभई ‘स्मल स्केल’मा केन्द्रित हुनुपर्ने बाध्यता देखिएको छ ।

अहिलेको सरकारले पनि स्थिरताको कुरा गरिरहेको छ । यसर्थ, उत्पादनमूलक उद्योगहरुलाई प्रोत्साहन गर्न सबैभन्दा पहिलो र मुख्य कुरा नै स्थिर सरकार वा राजनीतिक स्थिरता हो भन्ने लाग्छ । बाँकी कुराहरु त स्थिरता भएपछि समयक्रममा मिल्दै जान्छन् ।

कर्पोरेट हाउसहरुले लगानी विविधिकरण गरिरहेको देखिन्छ । पछिल्लो समय एउटा क्षेत्रमा सफलता हासिल गरेका ग्रुपहरु फरक क्षेत्रमा प्रवेश गरिरहेका छन् । यसको सन्देश के हुनसक्छ ?

एउटा लगानीकर्ताले जहिल्यै पनि लगानी बढाउने, नाफा आर्जन गर्ने, रोजगारी सिर्जना गर्ने र राजस्व तिर्ने कुरा नै सोच्ने गर्दछ । एउटा बिजनेश सुरु गरेर त्यसलाई राम्रो बनाएपछि भएकोलाई जोगाउँदै अब फरक के गर्ने भन्ने सोच्दछ । यसर्थ, उद्योगीहरुको लगानी कहिल्यै पनि रोकिँदैन ।

उत्पादनमूलक उद्योगमा केन्द्रित रहेका ग्रुपहरुले के वस्तु धेरै आयात भइरहेको छ ? र, त्यो स्वदेशमै उत्पादन गर्न सम्भव छ कि छैन भनेर हेर्ने गर्दछन् । विश्वभरी नै कुनै कम्पनी सफल भएपछि उसले कि प्रोडक्ट थप्छ, कि अर्को क्षेत्रमा लगानी फैलाउँछ । यसर्थ, एउटा क्षेत्रमा सफलता हासिल गरेका ग्रुपहरु फरक क्षेत्रमा पनि प्रवेशलाई सकारात्मक रुपमा लिनुपर्छ । यो ‘इन्टरप्रेनरशीप’को ट्रेण्ड नै हो ।

पञ्चकन्या पनि स्टिल डण्डीको विकल्पका रुपमा बजारमा के के उत्पादन आइरहेका छन् भनेर हेरेर त्यस अनुसार आफूलाई तयार गर्दैछ । हामी प्लास्टिकमा गयौँ, अरु नयाँ प्रोडक्टहरु पनि ल्याउँदैछौँ । उद्यमीहरु फरक क्षेत्रमा प्रवेश गर्ने कुरालाई हामीले सकारात्मक रुपमा नै लिनुपर्छ ।

(बिजनेशपाना म्यागेजिनको फागुन अंकबाट साभार)