नेपालमा काम गर्न सकिन्न वा काम पाइन्न भन्ने भाष्य पछिल्लो पुस्तामाझ जबरजस्त रुपमा स्थापित गराइँदैछ । तर, लगनशीलता र मेहनत हुने हो भने नेपाल जति कर्मशील भूमी अरु हुन सक्दैन भन्ने उदाहरण बन्ने पात्रहरु पनि समाजमा उत्तिकै छन् ।
यीनै लगनशील पात्र मध्येकी एक हुन् मञ्जु भट्टराई । मञ्जु हाल सन् २०१९ मा सुरु भएको ‘अमेजिङ ह्याण्डस् नेपाल’को व्यवस्थापन सम्हालिरहेकी छिन् । नेपाली हस्तकलाका सामानहरु विश्व बजारमा पुर्याउने अभियानमा मञ्जुलाई उनका दाइ विष्णु भट्टराई सारथी बनेर सघाइरहेका छन् । मञ्जुका दाइ विष्णुका अनुसार ‘अमेजिङ ह्याण्डस् नेपाल’ १० लाख रुपैयाँ चुक्ता पूँजीबाट सुरु भएको हो ।
बाटेको धूपबाट काम सुरु, अहिले के के निर्यात हुन्छ ?
‘अमेजिङ ह्याण्डस् नेपाल’ सुरु गर्नु अगाडी विष्णु भट्टराई ह्याण्डीक्राफ्ट पसलमा काम गर्थे । उनले त्यहाँ काम गर्दा धेरै कुरा सिक्ने अवसर पनि पाए । त्यसपछि आफैँले सुरु गर्नुपर्छ भन्ने सोच पलायो । यसपछि सन् २०१९ बाट विष्णुकी बहिनी मञ्जुले व्यवस्थापकीय जिम्मेवारी सम्हाल्ने गरि ‘अमेजिङ ह्याण्डस् नेपाल’ नामक कम्पनी सुरु भयो ।
अमेजिङ ह्याण्डस् नेपालले ‘नेपाली बाटेको धूप’को निकासीबाट आफ्नो यात्रा प्रारम्भ गरेको हो । अहिले मञ्जुले यो कम्पनीमार्फत तामा पित्तलका सामानहरु, ब्रासलेट, नेकलेश, लकेट तथा अन्य गरगहनाहरु विभिन्न देशमा पुर्याउने काम गरिरहेकी छिन् । कुरुसले बुनेको टोपी, स्वीटर, सजावटका सामानहरु, नेपाली लोकताबाट बनेको नोटबुक, पानस, पोष्कार्ड लगायतका दर्जनौ सामानहरु युरोपका देशहरुसहित अमेरिका र अष्ट्रेलियामा पठाउने गरिएको मञ्जु बताउँछिन् ।
अहिले विश्वभरी नै ध्यान र योगाको प्रचलन बढ्दो छ । अमेजिङ ह्याण्डस् नेपालमा पनि ध्यान तथा योगामा बस्दा विछ्याइने कुशनहरुको अर्डर आउँछ, मञ्जु ति अर्डरहरुलाई माग बमोजिम पठाउँछिन् । ध्यान गर्दा विछ्याइने कुशन मात्रै होइन, ध्यानमा बस्दा एकाग्र हुन बजाइने सामानको पनि माग उत्तिकै छ ।
काठबाट बनेका सामानहरुको पनि माग धेरै छ । नेपाली काष्ठकलाका सामानहरुमा ‘वाल ह्याङ्गिङ मास्क’, गरगहना राख्ने बक्स, लाखे नाँचमा लगाइने मखुण्डोसहित काठबाट बनेका अन्य सजावटका सामानहरु विभिन्न देशमा पुर्याउने कामको अगुवाई गर्न पाएकोमा मञ्जु खुशी छिन् ।
‘ब्यापार के कति भयो भनेर हिसाब गर्दा त्यसको आकार सानै छ, तर नेपाली उत्पादनहरु विश्वका विभिन्न देशमा पठाउन पाउँदा गर्वको अनुभूति हुन्छ’ यत्ति भन्दा नभन्दै मञ्जुको मुहारमा खुशीको चमक भरिन्छ । उनी फेरि थप्छिन्, ‘एशियाली देशहरु कोरिया, जापान, सिङ्गापूर र मलेसियामा समेत हामीले सामान पठाउन थालेका छौँ, यी देशहरुमा विस्तारै माग बढिरहेको छ ।’
अहिले हर्बलका सामानसहित चिया कफी जस्ता नेपालका रैथाने उत्पादन पनि निकासी हुन्छ । यी सामानहरुको माग नेपालभित्रै पनि बढ्दो छ । विदेशमा मात्रै होइन, नेपालभित्र पनि ‘डेलिभरी’ हुन्छ ।
क्रिसमसका सामान पनि निर्यात
नेपालमा क्रिसमस राष्ट्रिय पर्वका रुपमा मनाइँदैन । यद्यपी, अहिले यो पर्व मनाउने प्रचलन बढ्दो छ । युवाहरुमा यसको ‘क्रेज’ बढिरहेको छ । मञ्जुका अनुसार नेपालबाट उनको कम्पनीमार्फत क्रिसमस मनाउन आवश्यक सामानसमेत निकासी हुन्छ । न्यूजील्याण्डबाट आयात गरिएको ‘उन’ प्रशोधन गरेर क्रिसमसका लागि पुतली लगायतका सामानहरु बनाइन्छ र निकासी गरिन्छ ।
सँगै, हातैले बनाइएका झोला, पर्स लगायतका सामानहरु पनि उल्लेख्य मात्रामा अर्डर आउने गरेका छन् ।
भगवान शिव र बुद्धका अनुयायी मुख्य ग्राहक
‘अमेजिङ ह्याण्डस् नेपाल’ले सबै खालका हस्तकलाका कलात्मक वस्तुहरु अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पठाउँछ । यीमध्ये तामा र पित्तल प्रयोग गरेर बनाइएका भगवान शिवजी र गौतम बुद्धका कलात्मक मुर्तिहरुको अर्डर उल्लेख्य मात्रा आउँछ । नेपाल तपोभूमी र भगवान गौतम बुद्धको जन्मस्थानसमेत भएकाले स्वभाविक रुपमा बुद्धमार्गीहरुको नेपालप्रति माया, सद्भाव र करुणा छ । उनीहरु आफैँ बुद्ध जन्मस्थान लुम्बिनीमा आउन नपाएपनि बुद्धका मुर्तिहरु घरमा राख्न चाहन्छन् र अर्डर गर्छन् ।
नेपालभित्र बाटै पनि बुद्धका मुर्तिहरुको माग आउने गर्छ । डाँडाकाँडामा टाँगिने झण्डाहरु पनि अमेजिङ ह्याण्डस् नेपालबाट बिक्री हुन्छ । रुद्राक्षका माला र घण्टीको माग पनि धेरै हुन्छ । यी सबै सामानहरु एउटै छानामुनि उपलब्ध हुन्छ ।
मन्त्र कुँदिएका ढुङ्गादेखि संगीतका बाध्यबाधक पनि
प्राकृतिक खनिजमा नेपाल उर्वर भूमी हो । यसको व्यवसायिक उत्पादनमा ठूला ठूला खानीहरुमा मात्रै मान्छको नजर पर्दै आएको छ । तर, अमेजिङ ह्याण्डस् नेपालले हिमाली भेगमा पाइने प्राकृतिक ढुङ्गाहरुमा विभिन्न धर्मग्रन्थका मन्त्रहरु कुँदेर तिनको निकासी गर्दै आएको छ । बुद्ध धर्मको त्रिपिटक होस् वा अरु कुनै ग्रन्थका मन्त्रहरुलाई कलात्मक ढङ्गले ढुङ्गामा कुँदिन्छ । यस्ता वस्तुहरु साजावटका लागि पनि प्रयोग हुन्छन् ।
सँगै, नेपाली परम्परागत सांगीतिक बाध्यबाधकहरु पनि विश्व बजारमा निकै माग हुनेमध्येमा पर्दछन् । गम्फू, डमरु, सारङ्गी जस्ता नेपाली रैथाने बाजागाजाहरु पनि अमेजिङ ह्याण्डस् नेपालमार्फत विश्वभरी पुगिरहेका छन् ।
गाँजाको बोटबाट प्राप्त हुने कच्चापदार्थ प्रयोग गरेर बनाइएका झोला, पर्स, जुत्ता, सल, ब्ल्याङ्केट जस्ता वस्तुहरुको माग उल्लेख्य मात्रामा छ । यी वस्तुहरुको पनि निकासी भइरहेको मञ्जु बताउँछिन् ।
सँगै, राँगा भैसीका हाड (हड्डी)बाट समेत बनाइने विभिन्न सामानहरु छन् । गरगहना, गरगहना राख्ने बक्स, लकेट, सजावटका सामानहरु आदि । यी वस्तु पनि अमेजिङ ह्याण्डस् नेपालमा उपलब्ध छन् ।
‘बधशालामा फालिएका हड्डीहरु संकलन गरेर यी सामानहरु बनाइन्छ, हामीलाई अर्डर आएपछि कार्गो, कुरियार गरेर हामीले उपलब्ध गराउँछौँ’ मञ्जुका दाइ विष्णु भन्छन्, ‘हामीले विश्व बजारमा पुर्याउने सामानहरु नेपालका विभिन्न ठाउँबाट आउँछन् । खासगरि, काठमाडौँ, भक्तपूर र ललितपूरबाट बढी लिन्छौँ । किनकी, हस्तकलाका लागि काठमाडौँ उपत्यका विश्वकै शीर्ष स्थानमा पर्छ ।’
ढुवानी महँगो हुँदा समस्या
विष्णु र उनकी बहिनी मञ्जुलाई व्यवसाय सुरु गर्दा हौसला थियो । तर, कोभिड–१९ का कारण सुरुमा सोचे जस्तो नभएपछि दाजु बहिनी केही निराश पनि भए । यतिसम्म कि, ‘यो काम छोडेर अरु नै केही पो गर्नुपर्छ कि’ भन्ने सोच पनि पलायो । तर, फेरि हिम्मत जुटाए र निरन्तरता दिए ।
कोभिडका बेलामा पनि सामानको अर्डर ठिकठिकै थियो । तर, कार्गो र कुरियर सेवा प्रदायकले ‘कोभिड सर्ज चार्ज’ भनेर शुल्क बढाए । जसका कारण भर्खर भर्खर व्यवसाय सुरु गरेका विष्णु जस्ता जुझारु युवालाई केही हतोत्साही बनायो । तर पनि उनीहरु बिचलित भएनन् ।
अहिले कोभिडको समस्याबाट बाहिर निस्कँदा पनि कार्गो र कुरियर सेवा प्रदायकले ‘चार्ज’ समायोजन गरेका छैनन् । ‘कोभिड सर्ज चार्ज’को सट्टा अरु नै शीर्षकमा त्यस बराबरको शुल्क जाडेर लिन थालेको उनको गुनासो छ । जसका कारण ढुवानी महँगो हुन जाँदा सोचे जस्तो कारोबार गर्न नसकिएको विष्णुको अनुभव छ ।
‘सामान अर्डर गर्ने सोचमा आएकाहरुले पनि ढुवानी चार्जका कारण महँगो हुने भएपछि अर्डर नगरी फर्किन्छन्’ उनी भन्छन्, ‘जसका कारण सोचे जस्तो व्यापार बढाउन सकिएको छैन । तैपनि प्रयास जारी छ, हतोत्साही छैनौँ, आशावादी छौँ ।’
ह्याण्डीक्राफ्ट उद्योगमा अधिकांश महिलाहरुले काम गरेका हुन्छन् । उनीहरुले मेहनत गरेर बनाएका समानहरु आफूमार्फत विश्व बजारमा पुर्याउन पाउँदा मञ्जु खुशी छिन् । हाल ‘अमेजिङ ह्याण्डस् नेपाल’मा विष्णु र मञ्जु दाजु बहिनीबाहेक ५ जना पूर्णकालिन कर्मचारी छन् । आवश्यकता अनुसार ‘पार्ट टाइमर’ कर्मचारीहरु पनि राख्ने गरिएको छ । यसरी, विष्णु र बहिनी मञ्जु यो कामलाई अझै विस्तार गरेर विदेशका कुना कुनामा नेपाली उत्पादन पुगेको हेर्ने दिन पर्खिरहेका छन् । अनि, त्यसैका लागि अथक मेहनत पनि जारी राख्दै आएका छन् ।
