स्विट्जरल्यान्डले आफ्नो रेलवे ट्र्याकलाई सौर्य ऊर्जा उत्पादनको नवीन स्रोतमा परिणत गर्ने अभिनव परियोजनाको सुरुवात गरेको छ। सन-वेज नामक स्विस स्टार्टअप कम्पनीले रेलवे ट्र्याकको बीचमा सौर्य प्यानलहरू जडान गरेर स्वच्छ ऊर्जा उत्पादन गर्ने पाइलट प्रोजेक्ट सुरु गरेको छ।
यो विश्वमै पहिलो पटक रेलवे ट्र्याकमा सौर्य प्यानल जडान गरिएको परियोजना हो, जसले स्विट्जरल्यान्डको ५,३२० किलोमिटर लामो रेलवे सञ्जाललाई ऊर्जा उत्पादनको नयाँ आयाममा लैजाने लक्ष्य राखेको छ।
यो प्रविधि कसरी काम गर्छ?
सन-वेजले रेलवे ट्र्याकको बीचमा हटाउन सकिने सौर्य प्यानलहरू जडान गरेको छ। यी प्यानलहरू रेलवे स्लिपरहरूमा राखिन्छन् र विशेष मेसिनको सहायताले एक घण्टामा १५० प्यानलहरू जडान गर्न सकिन्छ। रेलहरूको सञ्चालनमा कुनै अवरोध नहुने गरी डिजाइन गरिएका यी प्यानलहरू रेलको तल जडान गरिएको ब्रसले सफा राखिन्छ। उत्पादित सौर्य ऊर्जा रेलवे सिग्नल र स्टेसनहरूको लागि ऊर्जा आपूर्ति, स्थानीय विद्युत् ग्रिडमा ऊर्जा प्रवाह, र रेल सञ्चालनको लागि प्रत्यक्ष ट्र्याक्सन नेटवर्कमा ऊर्जा आपूर्तिमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
सौर्य प्यानलहरू हटाउन सकिने भएकाले रेलवे मर्मत कार्यमा कुनै अवरोध हुँदैन। रेलको तल जडान गरिएको बेलनाकार ब्रसले प्यानलहरूलाई सफा राख्छ, जसले धुलो र मेकानिकल तनावको समस्यालाई समाधान गर्छ। सन-वेजले एचईएस-एसओ वाले विश्वविद्यालयसँग मिलेर रेलवे स्मार्ट ग्रिडको विकास गरिरहेको छ, जसले सौर्य ऊर्जालाई रेल सञ्चालनमा प्रत्यक्ष प्रयोग गर्न सम्भव बनाउनेछ।
परियोजनाको उपयोगिता र उद्देश्य
यो परियोजनाले स्विट्जरल्यान्डको सीमित जमिनको उपयोगिता बढाउन र स्वच्छ ऊर्जा उत्पादनमा योगदान पुर्याउने लक्ष्य राखेको छ। स्विट्जरल्यान्डमा सौर्य फार्महरू स्थापना गर्न ठाउँको अभाव र स्थानीय विरोधका कारण यो प्रविधि नवीन समाधान बनेको छ। यदि यो प्रविधि स्विट्जरल्यान्डको आधा रेलवे ट्र्याकमा लागू गरियो भने, वार्षिक १ अर्ब किलोवाट-घण्टा ऊर्जा उत्पादन गर्न सकिन्छ, जुन देशको कुल विद्युत् खपतको २% र लगभग ३ लाख घरको ऊर्जा आवश्यकता पूरा गर्न पर्याप्त छ। यो परियोजनाले रेलवे सञ्जाललाई ऊर्जा उत्पादनको स्रोतमा परिणत गरी कार्बन उत्सर्जन कम गर्ने र दिगो ऊर्जा प्रणाली विकास गर्ने लक्ष्य राखेको छ।
परियोजनाको लागत
यो पाइलट परियोजनाको लागत ५८५,००० स्विस फ्र्यांक (लगभग ६.०४ करोड नेपाली रुपैयाँ) रहेको छ। पश्चिमी स्विट्जरल्यान्डको बु्ट्स गाउँमा १०० मिटर रेलवे ट्र्याकमा ४८ सौर्य प्यानलहरू जडान गरिएको छ, जसले वार्षिक १६,००० किलोवाट-घण्टा ऊर्जा उत्पादन गर्छ। यो ऊर्जा ४–६ घरको वार्षिक खपत बराबर हो। पूर्ण स्केलमा लागू गर्दा लागत र उत्पादन क्षमता अझै अनुसन्धानको विषय छ, तर प्रारम्भिक अनुमानअनुसार यो प्रविधि लागत-प्रभावी हुने अपेक्षा गरिएको छ।
परियोजनाको सफलता
यो परियोजना सन् २०२३ मा स्विस फेडरल अफिस अफ ट्रान्सपोर्ट (एफओटी) द्वारा सुरक्षा चिन्ताका कारण अस्वीकृत भएको थियो। तर, सन-वेजले स्वतन्त्र सुरक्षा अध्ययन र परीक्षणहरू मार्फत यो प्रविधि रेल सञ्चालन र मर्मतमा कुनै बाधा नपुर्याउने प्रमाणित गरेपछि सन् २०२४ को अक्टोबरमा स्वीकृति प्राप्त भएको थियो। हाल बु्ट्समा सञ्चालित पाइलट प्रोजेक्टले १८ किलोवाटको सौर्य प्लान्ट सञ्चालनमा ल्याएको छ, जसलाई अप्रिल २०२५ मा औपचारिक रूपमा सुरु गरिएको थियो। यो प्रविधिको दीर्घकालीन प्रभाव र सुरक्षा जाँच गर्न तीन वर्षको परीक्षण अवधि तोकिएको छ।
अन्य देशहरूको चासो
यो प्रविधिले विश्वको चयन तानेको छ। फ्रान्स, बेल्जियम, इजरायल, इन्डोनेसिया, दक्षिण कोरिया, जापान, स्पेन, रोमानिया, चीन र संयुक्त राज्य अमेरिकाले यो प्रविधिप्रति चासो देखाएका छन्। सन-वेजले दक्षिण कोरिया, स्पेन र रोमानियामा समान परियोजनाहरूमा काम गरिरहेको छ। अप्रिलमा भएको उद्घाटन समारोहमा यी देशहरूका प्रतिनिधिहरूले सहभागिता जनाएका थिए, जसले यो प्रविधिको विश्वव्यापी सम्भावनालाई संकेत गर्छ। यदि यो प्रविधि पूर्ण रूपमा लागू भयो भने, यसले विश्वभरका रेलवे सञ्जालहरूलाई स्वच्छ ऊर्जा उत्पादनको नयाँ मोडल प्रदान गर्न सक्छ।
